Dünyanın en yaşlı ağacı Büyükbaba tehdit altında

Şili’nin güneyindeki Alerce Costero Ulusal Parkı’nda bulunan “Gran Abuelo” (İspanyolca’da büyükbaba) isimli ağaç yaklaşık 5 bin 400 yaşında. Dünyanın en yaşlı ağaçlarından biri olan bu tabiat olağanüstüsü, artık tartışmalı bir yol projesiyle karşı karşıya.

Park vazifelisi Anibal Barichivich’in 1972’de keşfettiği Gran Abuelo, sırf yaşıyla değil gövdesine kazınmış iklim datalarıyla de dikkat çekiyor. Torunu Jonathan Barichivich, bugün Fransa’da bir iklim bilimci olarak çalışmalarını sürdürüyor. DW’ye verdiği demeçte, çocukluğunu geçirdiği bu ormanın bilimsel serüveninin temelini oluşturduğunu söylüyor.

Barichivich, ağaçtaki küçük titreşimleri ölçerek suyun nasıl hareket ettiğini ve ağacın sıhhatini ortaya çıkarıyorFotoğraf: Miguel Soffia

“İlk adımlarımı bu ormanda attım. Dedem, bana okumadan evvel bitki isimlerini öğretmişti,” diyen Barichivich, bu parkın bugün yürüttüğü çalışmaları şekillendirdiğini vurguluyor.

Ağaç halkalarında binlerce yıllık iklim verisi

Gran Abuelo’nun da dahil olduğu Patagonya selvisi (Fitzroya cupressoides), iklim değişimlerineen hassas ağaç çeşitlerinden biri. Gövdesindeki halkalar, her yılın sıcaklık ve yağış bilgilerini depoluyor. Araştırmacılar bu halkalarla bölgenin iklim geçmişini 5 bin 680 yıl öncesine kadar izleyebiliyor.

Şilili bilim insanı Rocio Urrutia, DW’ye yaptığı açıklamada şunları söyledi:

“Bu ağaçlar birer ansiklopedi. Her birey, çeşidin devamı için büyük ehemmiyet taşıyor.”

Ağaçların içindeki zımnî karbon günlüğü

Araştırmalar sadece iklim bilgileriyle sonlu değil. Bilim insanları, bu ormanların ne kadar karbon tuttuğunu da ölçüyor. Ağaç ne kadar süratli büyürse, halkalar ortasındaki uzaklık artıyor, bu da daha fazla karbon tuttuğu manasına geliyor.

Alerce ağaçları ve dendrokronoloji araştırmalarıFotoğraf: Miguel Soffia

Barichivich’e nazaran bu ölçümler, ormanların iklim krizine karşı direncini anlamada kilit rol oynuyor:

“Dünya genelindeki karbon emisyonlarının üçte birini ormanlar emer. Lakin iklim değiştikçe bu istikrar değişebilir. Ağaçların nasıl reaksiyon verdiğini bilmek kritik.”

Yol projesiyle gelen tehdit

Koruma altındaki parkı delip geçmesi planlanan yeni otoyol, Gran Abuelo’yu ve etrafındaki eşsiz ekosistemi tehdit ediyor. Hükümet, bu yolun bölgeyi birbirine bağlayacağını ve turizmi artıracağını savunuyor.

Ancak projeye karşı çıkanlar, bu münasebetlerin inandırıcı olmadığını düşünüyor. Barichivich, aslında kullanılmakta olan öteki bir yol bulunduğunu, yeni güzergâhın ise direkt Corral Limanı’na ulaştığını hatırlatıyor. Bu liman, Latin Amerika’nın en büyük kâğıt hamuru ihracatçılarından biri tarafından kullanılıyor.

Bilim insanları, inşa edilecek yolun sırf ağaç kesitiyle değil, yangın riskiyle de tehdit oluşturduğuna dikkat çekiyor. Urrutia, bölgedeki yangınların yüzde 90’ından fazlasının yolların etrafında çıktığını belirtiyor.

Amazon’da yangınların yüzde 75’i, ABD’de ise yüzde 96’sı yolların 3-5 kilometre yakınında başlıyor. Bu global eğilim, Alerce ormanlarını da savunmasız bırakıyor.

Rocio Urrutia, yıllık halka tahlili için Alerce ağacından örnek alıyorFotoğraf: Serdar Vardar/DW

“Alerce aslında tehlike altında. Büyük bir yangın, kalan nüfusu büsbütün yok edebilir” diyor Urrutia.

Bilimsel reaksiyon ve geri adım

Barichivich ve takımı, projeye karşı yıllardır topladıkları bilgileri Science mecmuasında yayımlanan bir mektup aracılığıyla kamuoyuna duyurdu. Urrutia’ya nazaran bu, sadece bir ikaz değil; yıllar süren saha çalışmaları ve lokal halkla kurulan bağın sonucu.

Uluslararası bilim etraflarından gelen dayanak ve mahallî halkın baskısı, hükümeti projeyi şimdilik askıya almaya itti.

Barichivich’in annesi hâlâ her hafta ormana gidip data topluyor. Yürütülen bu uzun soluklu saha çalışması, Güney Yarımküre’de çeşidinin en kapsamlı iklim data setine dönüşebilir.

“Annemin emeği sırf bir aile kıssası değil, global ölçekte bilimsel bir katkıya dönüştü” diyor Barichivich.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?